چگونه عادات بد کودکان را ترک دهیم؟

کودکان نیز همانند افراد بزرگسال از نخستین روزهای پس از تولد، عادت‌های خاص خود را دارند. برای مثال کودک به ساعات خواب، خوردن شیر در ساعاتی منظم، صداها و تصویرهای محرک خاص و حتی بوهایی آشنا عادت پیدا می‌کند.

این گونه عادات همراه با رشد فیزیکی کودک و باتوجه به خصوصیات و ویژگیهای فردی و سنی تغییر پیدا می‌کنند علاوه بر عادات نامبرده، متخصصین روانپزشک اطفال، عادت‌های دیگری را تحت عنوان «عادات تسکین بخش» که کودک به صورتهای گوناگونی در مواقع احساس تنهایی و رها شدن آنها را بروز می‌دهد را نیز مطرح می‌سازند، که از جمله آنها می‌توان به همراه داشتن و یا خوابیدن با عروسک، خرس و یا اسباب بازی خاص دیگر، بازی با موها یا لاله گوش، مکیدن انگشت و یا مالیدن گوشه ملحفه یا روانداز را نام برد. کودک در واقع با این رفتارهای عادت گونه خاص سعی در پر کردن جای خالی مادر و دلداری خود دارد. ثابت شده است که خواندن شعرهای ریتمیک «لالایی» که در همه فرهنگها با آهنگهایی شبیه به هم متداول است، با صدایی آرام و آهسته و همراه با تکرار کلمات در به خواب رفتن سریع تر کودکان موثر است و شاید برای آنها یادآور صدای تپش قلب مادر در دوران زندگی جنینی است. در هر صورت، هرچه کودک در طی روز احساس نارضایتی و ناخشنودی بیشتر می‌کند، پناه آوردن او به «عادات تسکین بخش» شدت بیشتری می‌یابد. یکی از این عادات «مکیدن انگشت» است.

عمل مکیدن در نوزادان کاملا غریزی است. میزان احساس نیز در همه کودکان به طور یکسان دیده نمی‌شود. نوزادان با مکیدن پستان مادر احساس آرامش و اطمینان خاطر می‌کنند. به همین دلیل مکیدن انگشت در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، به ندرت دیده می‌شود و تنها ممکن است به هنگام گرسنگی به این عمل مبادرت ورزند. در سه ماه اول، کودک به محض احساس گرسنگی، می‌خواهد چیزی را بمکد به همین علت، مکیدن انگشت تا قبل از 6ماهگی، یا دلیل بر «گرسنگی» نوزاد است و یا ارضاء نشدن کافی «حس غریزی مکیدن» بنابراین اگر کودکی با وجود تغذیه از شیر مادر، سعی در مکیدن انگشت خود دارد مادر بایستی وقت بیشتری را برای هر وعده شیر دادن به او اختصاص دهد و بدین ترتیب به کودک فرصت بیشتری جهت مکیدن از یک پستان داشته باشد. اما اگر کودک با شیرخشک تغذیه می‌شود و درعین حال تمایل زیادی به مکیدن انگشت خود دارد، باید با انتخاب سرپستانکی که سوراخ کوچک تری دارد. مدت زمان بیشتری را جهت مکیدن دراختیار کودکان گذاشت. اما برخی از کودکان عادت به مکیدن شست دارند. مکیدن شست و مشابه آن نظیر مکیدن انگشتان پا و لبها در شیرخوارگی شایع است. شروع عادت مکیدن شست درکودکان از 4-3 ماهگی این و بلافاصله پس از تولد چنین عادتی درونی شکل ن می‌گیرد. کودک در سنین شیرخوارگی پس از غذا خوردن شست خود را مک می‌زند. برخی ازکودکان به محض اینکه پستانک یا پستان را از دهانشان بیرون بیاورند، به این کار مبادرت می‌ورزند مکیدن شست یکی از اعمال سازشی اولیه است که کودک بوسیله آن خود را خوشحال می‌کند.

اگر مکیدن شست درسنین بالامخصوصاً درسال‌های قبل از مدسه رفتن مشاهده شود، نشانه اختلال است. مکیدن انگشت درسنین بالامعمولاً شبها قبل از خواب در موقع گرسنگی، هنگام تماشای تلویزیون بی خوابی و یا بیماری مشاهده می‌شود. برای از بین بردن این عادت بعد از دوره شیرخواری استفاده از تنبیه تلخ کردن یا بستن شست، خجالت، تمسخر، تهدید، تذکر و خارج کردن انگشت کودک از دهان او، بی حرکت کردن آرنج و... معمولاشیوه‌های بی‌فایده‌ای هستند و در بعضی مواقع موجب تشدید این عادت خواهند شد. بهترین و موثرترین شیوه آن است که کودک را به طور مستقیم به سمت اصلاح رفتار نامطلوب فوق هدایت کنیم و او را به کارهایی که مورد علاقه‌اش می‌باشد واداریم تا به تدریج این عادت از سر وی بیافتد.
گاه احساس گرسنگی و نارضایتی‌های مختلف دیگر موجب می‌شود که کودک با انگشت مکیدن آشنا شود. و یا کودک ممکن است حتی بعد از شیرخوردن به انگشت مکیدن مبادرت ورزد. اگر کودک نتواند غریزه مکیدن را از طریق مکیدن شیر از پستان مادر یا پستانک ارضاء کند. به شیوه هایی مانند مکیدن شست و غیره جبران می‌کند.
کودک از شش ماهگی به بعد استقلال داشتن را احساس می‌کند و مکیدن انگشت باعث می‌شود که او احساس امنیت بیشتری کند. اگر محبت‌ها و توجه لازم شما موجب شود که کودک توجه به محیط اطراف خود داشته باشد و با امکانات تازه‌ای که او را با دنیای جدید پیوند می‌دهد آشنا شود به تدریج کمتر به مکیدن شست روی می‌آورد و کم کم آن را ترک می‌کند. غریزه مکیدن پس از یک سالگی از بین می‌رود و اگر کودکی هنوز انگشت می‌مکد، می‌تواند علل مختلفی مانند: حسادت، افسردگی، تغییرات جدید ناخوشایند، تولد یک بچه جدید، ترس از والدین، رفتن به کودکستان و... داشته باشد. گاهی ممکن است که کودک بدون علت به مکیدن انگشت مبادرت کند، دراین گونه مواقع بهترین راه حل این است که توجه کودک را به اسباب بازی یا آنچه که در اطرافش می‌گذرد جلب کنید و با او در فعالیتی شرکت کرده و بیشتر اوقات را با او بگذرانید.
والدین بایستی با آگاهی کامل، شیوه‌های صحیح برخورد را برگزینند و در برابر این عمل کودک حساسیتی از خود نشان نداده و کاملاخود را «بی تفاوت» جلوه دهند. هرگز چه غیرمستقیم به کودک نگویید که انگشت یا دستت را در دهان نبر؛ زیرا تذکرات پی درپی مادر به هنگام مکیدن انگشت، حساسیت بیشتر کودک را برخواهد انگیخت و ممکن است از روی لجاجت، شدت مکیدن را بیشتر کند. متاسفانه گاه مادران از شیوه هایی مانند تهدید و ترساندن کودک از موجودی وحشتناک و یا تنبیهی شدید و نیز به کاربردن جملاتی مانند: «اگه دوباره انگشتت را بمکی، دیگه دوستت ندارم» سعی در ترک این عادت طفل می‌کنند. درحالی که این رفتارها نه تنها هیچگونه اثری نخواهد داشت، بلکه حتی برعکس به علت تشویش و اضطراب بیشتر کودک از تهدیدو تنبیه و یا شک و شبهه در مورد توجه و علاقه مادر نسبت به خود، نتیجه معکوس داشته و کودک با شدت بیشتری سعی در مکیدن انگشت خود خواهد کرد.
چه باید کرد؟
والدین بایستی در صدد کشف علت اصلی، پناه بردن کودک به عمل مکیدن برآیند و عواملی مانند اختلاف والدین و ناآرا می‌محیط خانوادگی، حسادت نسبت به برادر و یا خواهر کوچکتر، عادت به مکیدن انگشت در اثر تقلید از کودکان و همبازی‌های دیگر، ارضا نشدن حس مکیدن در دوران نوزادی، در دسترس نداشتن اسباب بازی‌های مناسب، بی حوصلگی و علل مشکوک دیگر را مدنظر داشته باشند و پس از شناخت علت اصلی، سعی در جبران کمبود احتمالی برآیند.
حساسیت به خرج نداده و از روش‌های غلط معمول مبنی بر تهدید، تنبیه، فلفل زدن، باند پیچی کردن و به کار بردن جملاتی که کودک با شنیدن آنها احساس ناامنی بیشتری می‌کند (مانند دیگه دوستت ندارم و...)، استفاده نکنند. والدین ضمن انتخاب رفتار صحیح در جهت ابراز عشق و علاقه بیشتر نسبت به او، بایستی آرامش خود را نیز حفظ کرده و بپذیرند که اگر برخوردی منطقی و نه احساسی داشته باشند، دیر یا زود کودک در پاسخگویی به راه حل درست آنها، دست از این کار خواهد کشید.
البته در برخی از موارد پس از ترک عادت، کودک ممکن است بعداز گذراندن دوران نقاعت بیماری خاصی و یا قرار گرفتن در برابر مشکل روحی جدیدی، مجددا برای مدتی شروع به مکیدن انگشت خود کند. دراین صورت، نیز والدین با توجه به توصیه‌های فوق، رفتار مناسب را باید در پیش گیرند.

منابع : روزنامه کیهان، شماره 19927 به تاریخ 26/2/90، صفحه 7